در همایشی که تحت عنوان اولین همایش سراسری کودک سالم روز پنج‌شنبه سوم اسفند در مرکز پژوهش‌های رویان برگزار شد، متخصصان تاکید کردند موضوعاتی از قبیل رشد و تکامل کودک، مشاوره و آموزش در سلامت کودک، تغذیه و فعالیت بدنی کودک سالم، بهداشت روان کودکان، مشاوره ژنتیک در کودکان حاصل از درمان‌های ناباروری و بسیاری از حوزه‌های دیگر، ضامن سلامت کودکانی است که آینده‌ساز کشور هستند.
همایش هفته گذشته، اولین همایشی در ایران بود که به طور کامل به تازه‌ترین مطالعات درباره سلامت کودکان می‌پرداخت.
عدم آگاهی والدین از مفهوم بهداشت روان کودک، شاید مهم‌ترین و جدیدترین موضوعی بود که در اولین همایش سراسری کودک سالم نسبت به آن هشدار داده شد.
دکتر بهروز جلیلی، روانپزشک و استاد راهنمای دانشگاه علوم پزشکی ایران در این‌باره به همشهری گفت: «به عنوان مثال کودک سالم، کودکی است که از نظر تکاملی اشکالی نداشته باشد، از موفقیت لذت ببرد، از شکست عبرت بگیرد، فرق رقابت را با حسادت درک کند، به سر و وضع ظاهر خود به اندازه معقول برسد و...»
دکتر جلیلی با بیان این مطلب که تربیت کودک سالم از نظر بهداشت روانی به اندازه سلامت جسمی او مورد اهمیت است، افزود: «اگر کودکی تحت تنبیه‌های بدنی والدین قرار گیرد، اما تغذیه صحیح داشته باشد، قطعاً رشد سالم فکری و جسمی نخواهد داشت. بنابراین بهداشت جسمی منوط به تأمین بهداشت روانی کودک است که این امر در محیط سالم خانواده و جامعه تحقق می‌یابد.»
این در حالی است که متأسفانه اغلب والدین در کشورمان از علائم بهداشت اولیه روانی کودک آگاهی ندارند. دکتر جلیلی در این باره تصریح می‌کند: «متأسفانه والدین در موارد حاد و تظاهرات شدید اختلال روانی کودک به مشاوران و روان‌پزشکان مراجعه نمی‌کنند و این در حالی است که مراجعه کودک همزمان با بروز علایم اولیه روانی ضمن افزایش موفقیت در درمان، از بروز بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی نیز پیشگیری می‌کند.»
بلای قرن 21
مسئله دیگری که در این همایش بر آن تأکید شد، شیوع چاقی در کودکان بود. در حال حاضر حدود 20 میلیون کودک در سراسر جهان از اضافه وزن رنج می‌برند و چاقی مادر، یکی از مهم‌ترین فاکتورها در بروز چاقی و اضافه وزن کودک است.
دکتر علی منتظری، رییس اولین همایش کودک سالم و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان اینکه اضافه وزن و چاقی در کشورهای پیشرفته، در افراد مرفه اجتماع و در کشورهای در حال توسعه غالباً در افراد محروم جامعه دیده می‌شود، به همشهری گفت: «طبقه اجتماعی از عوامل مؤثر و قابل انتساب در بروز چاقی است.
همچنین نتایج تحقیقات حاکی از آن است که بسیاری از عوارض بهداشتی و سلامت که در دوران میانسالی و جوانی و سالمندی گریبان‌گیر افراد می‌شود ریشه در اضافه وزن و چاقی دوران کودکی دارد.»
وی اضافه کرد: «کودکان چاق غالباً در خواب به عارضه تنگی نفس دچار می‌شوند و این درحالیست که اضافه وزن و چاقی در کودکان خطر بروز ابتلا به دیابت تیپ دو در بزرگسالی را افزایش می‌دهد.»
رییس همایش سراسری کودک سالم با اشاره به این موضوع با تاکید بر اینکه در دنیای کنونی پدیده چاقی به اپیدمی تبدیل شده است، ادامه داد: «طبق تعریف، BMI بین 25 تا 9/29 اضافه وزن و BMI بیشتر از 30 را چاقی عنوان می‌کنند که عوارض اضافه وزن و چاقی از ابتلا به بیماری‌های مزمن و مرگ‌های زود‌هنگام متغیر است.»
ریز‌مغذی‌ها را دست‌کم نگیرید
کمبود ریز‌مغذی‌ها به ویژه کمبود ید، آهن و ویتامین A از شایع‌ترین مشکلات تغذیه‌ای جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه است. در ایران نیز کمبود ریز‌مغذی‌ها از شیوع بالایی برخوردار است. بررسی ملی تعیین وضعیت حاکی از آن است که کم‌خونی در حدود 38درصد کودکان 15 تا 23 ماهه کشور را تهدید می‌کند.
دکتر ربابه شیخ‌الاسلام، متخصص تغذیه و مدیر سابق دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت با اشاره با شیوع بالای کم‌خونی در کودکان زیر دو سال کشور در سخنرانی خود در همایش گفت: «آخرین یافته‌های علمی حاکی از آن است که ابتلای کودک به کم خونی فقر آهن در دو سال اول زندگی صدمات غیر قابل جبران بر رشد و تکامل مغزی او وارد می‌کند و کاهش بهره هوشی به میزان 5 تا 19 امتیاز به عنوان یکی از پیامدهای زیان‌بار کم‌خونی فقر آهن، توانمندی‌های ذهنی کودکان را کاهش می‌دهد.»
در حال حاضر برنامه مکمل یاری آهن به عنوان یکی از راهکارهای عمده پیشگیری و کنترل کم‌خونی فقر آهن از طریق شبکه‌های بهداشتی و درمانی کشور اجرا می‌شود.
دکتر شیخ‌الاسلام ضمن اشاره به اینکه در این برنامه توزیع قطره سولفات فروس در کلیه کودکان همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا 24 ماهگی انجام می‌شود، اضافه کرد: «علی‌رغم اجرای برنامه مکمل یاری آهن از حدود 15 سال پیش در کشور، یافته‌های اخیر حاکی از آن است که کم‌خونی در کودکان زیر دو سال کشور به عنوان یک مشکل حاد که نیاز به اقدام اضطراری دارد، کماکان مطرح است و این در حالی است که هنوز برنامه کشوری برای مکمل یاری روی هم وجود ندارد.»
به گفته وی طراحی و اجرای مداخلاتی برای کاهش کمبود آهن و روی در کشور به عنوان یک اولویت عمده و فوری باید مورد توجه قرار گیرد.
تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی
تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی یکی از روش‌های مطرح برای پیشگیری از بروز ناهنجاری‌ها در کودکان حاصل از روش‌های کمک‌باروری است و تاکنون تحقیقات متعددی در مورد وضعیت سلامت نوزادان حاصل از روش‌های کمک‌باروری به عمل آمده است که عمدتاً حاکی از شباهت نقایص مادرزادی ناشی از اختلالات کروموزومی در این دسته از نوزادان در مقایسه با جمعیت‌های کنترل است. البته هنوز در مورد صحت و سقم این اطلاعات بحث فراوانی وجود دارد.
دکتر گورابی، رییس پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی ضمن اشاره به اینکه لازم است برای جلوگیری از بروز هرگونه نقایص مادرزادی در این نوزادان از روش‌های تشخیصی قبل از لانه‌گزینی استفاده شود، گفت: «پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی از حدود 4 سال پیش تحقیقاتی را در خصوص کاربرد روش تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی آغاز کرده است. در پژوهشکده رویان از دو سال پیش این نوع خدمات تشخیصی برای کسانی که لقاح مصنوعی (IVF) ناموفقی دارند و همچنین در مواردی که والدین دچار اختلالات کروموزومی بوده و با سقط‌های مکرر جنین روبرو هستند، ارائه می‌شود.»
دکتر گورابی با بیان این مطلب که تحقیقات در خصوص روش تشخیص قبل از تولد در جهان در حال گسترش است، افزود: «روشی که در پژوهشکده رویان ارایه می‌دهیم، روش سیتوژنتیک است و عمدتاً اختلالات کروموزومی جنین را آشکار می‌کند. به این ترتیب می‌توانیم خدمات تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی را برای کسانی که زایمان و لقاح طبیعی دارند و مشکوک به تولد نوزاد با اختلال ژنتیکی هستند نیز ارائه دهیم.»
حلقه مفقوده پایش رشد کودک
به گفته دکتر بهرام دلاور، متخصص اطفال و دکترای مدیریت خدمات بهداشتی، هرچه کودکان رشد کرده و بزرگ‌تر می‌شوند، به اشکال متفاوتی از تعامل و تحریکات محیطی برای توسعه توانمندی‌های خود نیازمندند: «فراهم کردن شرایط محیطی برای کودک منجر می‌شود که کودکان از حداکثر پتانسیل‌های خدادادی خود استفاده کنند که رسیدن به توانمندی در کودکان مستلزم آموزش و انتقال مفاهیم به کودکان است.»
دکتر دلاور با اشاره به این مطلب که مطالعات نشان داده است، کودکان تحت آموزش به میزان قابل توجهی کمتر از سایرین به بزهکاری و اعمال خلاف اجتماعی در سنین نوجوانی و میانسالی روی می آورند، اضافه کرد: «همچنین این مطالعات نشان می‌دهد کودکانی که تحت آموزش قرارگرفته‌اند 15 درصد افزایش هوش بیشتری نسبت به سایر کودکانی که تحت این آموزش‌ها قرار نگرفته‌اند، دارند.»
وی همچنین ایجاد تغییرات و ارائه روش‌هایی جدید در آموزش‌های دبستانی و پیش‌دبستانی و لزوم آشنایی خانواده‌ها با این روش‌ها را با اهمیت دانسته و اضافه کرد: «طرح مراقبت از کودک سالم که طی چهار سال گذشته در کشور پیاده شده است یکی از راه‌های ارزیابی سلامت و رشد کودکان بوده و باعث خواهد شد تا کودکان با سرعت بیشتری به تکامل و رشد دست یابند. متأسفانه در حال حاضر حدود 85 درصد از خانواده‌ها برای ارزیابی پایش رشد کودک به مراکز مربوطه مراجعه نمی‌کنند.»
دکتر دلاور اضافه کرد: «پزشکانی که ارائه‌دهنده خدمات سرویس‌های مذکور هستند آگاهی مناسب بر اساس کارت رشد کودک را به والدین نمی‌دهند که در هر صورت با غفلت از این‌گونه مسائل عوارض جبران‌ناپذیری در کمین کودک خواهد بود.»
دوران قبل از بارداری را جدی بگیرید!
آموزش مراقبت‌های قبل از دوران بارداری که هسته اصلی آن سالم‌تر کردن شیوه زندگی مادران است، متضمن سلامت کودکان متولد شده خواهد بود. این هم یکی از مسائلی است که باید برای تأمین سلامت کودکان مورد توجه قرار گیرد.
افسانه آذری، معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی ایران، در خصوص مطالعه خود مبنی بر آگاهی و نگرش زنان نسبت به آموزش‌های دوران بارداری عنوان کرد: «از سال1920 مراقبت‌های دوران بارداری برای خانم‌ها مطرح شده و سرفصل‌های متفاوتی نیز برای آن تعیین گردید که براساس تعداد مراجعات و شروع اولین ویزیت توسط متخصص، کفایت این مراقبت‌ها سنجیده می‌شود.»
وی در ادامه افزود: «تحقیقات جامعی که در این زمینه توسط سازمان جهانی بهداشت انجام شده است نشان می‌دهد، تفاوت‌ها و نابرابری‌هایی در زمینه دریافت این ضمانت در کشورها مختلف است؛ به شکلی که با وجود میزان متوسط 7 تا 11 ویزیت لازم برای هر بارداری با پوشش 97 درصد در کشورهای توسعه یافته، تعداد مراجعات و شروع مراجعات در کشورهای در حال توسعه کمتر از این تعداد است؛ تا حدی که در کشورهای جنوب آسیا حدود 54 درصد از مادران باردار تنها یک‌بار ویزیت را در دوران بارداری دریافت می‌کنند.»
درصد بسیاری از مرگ و میر مادران و جنین آنها و همچنین مرده‌زایی‌ها و تولد‌های زودرس و یا نوزادان با وزن کم، ناشی از مراقبت‌های نامناسب و ناکافی در دوران بارداری است که با به‌کارگیری مراقبت‌های لازم در این خصوص می‌توان تا حد بسیاری از عوارض و مشکلات آتی در کودکان کاست.
معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی ایران در این باره گفت: «عدم آگاهی مناسب از تغییرات این دوران منجر به بروز مشکلات عدیده‌ای از جمله مشکل در سیستم عضلانی اسکلتی، دردهای لگنی و بی اختیاری ادرار در مادران می‌گردد که در صورت آموزش چگونگی مراقبت‌های کافی و مناسب در دوران بارداری می‌توان تا حدود قابل توجهی از این عوارض پیشگیری کرد.»
وی در پایان تأکید کرد: «لازم است برنامه‌هایی جهت تشکیل کلاس‌های آموزشی دوران بارداری که سال‌هاست در کشورهای دیگر انجام می‌گردد، به عنوان حق زنان و دختران ایرانی مورد توجه متولیان بهداشت جامعه قرار گرفته و حمایت‌های لازم به منظور شرکت کلیه زنان در این کلاس‌ها نیز به عمل آید.»
